Εξωσωματική γονιμοποίηση: αναλυτικός οδηγός

Είναι γεγονός ότι η υπογονιμότητα έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Κι αυτό γιατί στις μέρες μας λίγο λιγότερο από το 20% των ζευγαριών, δηλαδή περίπου 1 στα 5(!) ζευγάρια, αντιμετωπίζει ή αντιμετώπισε κάποια στιγμή κάποιο μικρό ή μεγαλύτερο πρόβλημα γονιμότητας.

Λίγο ο "μοντέρνος" τρόπος ζωής από την μία, η κακή διατροφή από την άλλη, η καθιστική ζωή, το αυξημένος άγχος και το στρες, αλλά και η μειωμένη άσκηση δεν θέλει και πολύ για να αρχίσουν τα προβλήματα.


Ένας άλλος λόγος είναι και η αύξηση του μέσου όρου ηλικίας των υποψήφιων γονέων (ιδίως των υποψήφιων μητέρων), καθώς ο κόσμος αποφασίζει να κάνει παιδιά σε μεγαλύτερη ηλικία σε σχέση με παλιότερα. Πως μπορούμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε το σημαντικό αυτό πρόβλημα;

Ευτυχώς η ιατρική επιστήμη έχει προχωρήσει πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια. Για την ακρίβεια έχει κάνει τεράστια άλματα τα οποία φάνταζαν ίσως αδιανόητα ορισμένες δεκαετίες πριν. Στην κατεύθυνση αυτή έχουν αναπτυχθεί και αρκετές μέθοδοι αντιμετώπισης της υπογονιμότητας.

Ο περισσότερος κόσμος βάζει συνήθως την ταμπέλα "εξωσωματική γονιμοποίηση " στις μεθόδους αυτές, ωστόσο ο επίσημος όρος είναι "ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή" και μάλιστα υπάρχουν διάφορες μέθοδοι για την αντιμετώπιση του προβλήματος με την εξωσωματική γονιμοποίηση να είναι μόνο μία από αυτές. Ας τις δούμε λοιπόν αναλυτικά στο πλήρες και κατατοπιστικό άρθρο που ακολουθεί.

Η διάρθρωση του σημερινού άρθρου - οδηγού για την εξωσωματική γονιμοποίηση έχει ως εξής:

Που μπορεί να οφείλεται η υπογονιμότητα
Αιτίες υπογονιμότητας στη γυναίκα
Αιτίες υπογονιμότητας στον άντρα

Η μέθοδος της σπερματέγχυσης

Η μέθοδος της εξωσωματικής γονιμοποίησης
1. Διέγερση των ωοθηκών
2. Ωοληψία, λήψη σπέρματος και γονιμοποίηση
3. Εμβρυομεταφορά ή μεταφορά βλαστοκύστεων

Κατάψυξη γενετικού υλικού

Η μέθοδος μικρογονιμοποίησης ωαρίων (ICSI)

Που μπορεί να οφείλεται η υπογονιμότητα

Πριν δούμε τις μεθόδους και πως αυτές μπορούν να βοηθήσουν τα άτεκνα, ή καλύτερα υπογόνιμα ζευγάρια, καλό είναι να πούμε δυο λόγια για την υπογονιμότητα και για το που μπορεί αυτή να οφείλεται. Κι αυτό γιατί η υπογονιμόττα μπορεί να εμφανιστεί οποτεδήποτε στον οποιονδήποτε, ανεξάρτητα από το αν έχει αποκτήσει ή όχι παιδιά στο παρελθόν με φυσιολογικό ή υποβοηθούμενο τρόπο.


Σε αντίθεση με ότι πίστευε παλιότερα ο κόσμος, ένα 40% της υπογονιμότητας οφείλεται σε προβλήματα της γυναίκας, ένα άλλο 40% σε προβλήματα που αντιμετωπίζει ο άνδρας, ενώ μένει και ένα "ανεξιχνίαστο" 20% των περιπτώσεων, όπου ο λόγος της υπογονιμότητας δεν μπορεί να προσδιοριστεί. Αυτή η τελευταία περίπτωση ονομάζεται και ιδιοπαθής στειρότητα.

Για να χαρακτηριστεί ένα ζευγάρι ως υπογόνιμο, ότι αντιμετωπίζει δηλαδή πρόβλημα υπογονιμότητας, θα πρέπει να μην μπορεί να κάνει παιδί με φυσιολογικό τρόπο μετά από τουλάχιστον έναν χρόνο προσπάθειας.

Αιτίες υπογονιμότητας στη γυναίκα

Όσον αφορά στις γυναίκες, η πιο συχνή αιτία υπογονιμότητας είναι η απόφραξη (δηλαδή το κλείσιμο) των σαλπίγγων που έχει ως αποτέλεσμα αφενός να μην κατεβαίνουν σωστά τα ωάρια και αφετέρου να μην είναι και καλής ποιότητας.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας στη γυναικεία υπογονιμότητα είναι ο παράγοντας ηλικία. Όσο μεγαλύτερη σε ηλικία είναι η υποψήφια μητέρα, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να κάνει παιδιά είτε με φυσιολογικό είτε με τεχνητό τρόπο.


Άλλες αιτίες υπογονιμότητας η δυσκολίας σύλληψης μπορεί να είναι ορμονικής φύσης, ανατομικής φύσης (π.χ. προβλήματα στην μήτρα), διάφορα προβλήματα γενετικών ανωμαλιών κλπ.

Τέλος η μειωμένη γονιμότητα σε μια γυναίκα σε ένα ποσοστό της τάξης του 10% μπορεί να οφείλεται και στην ενδομητρίωση, μια κατάσταση κατά την οποία τα κύτταρα από το εσωτερικό της μήτρας μεγαλώνουν σε άλλα σημεία του σώματος, π.χ. γύρω από τη μήτρα, γύρω από τις ωοθήκες, ή στις σάλπιγγες.

Αιτίες υπογονιμότητας στον άντρα

Στους άνδρες τα πράγματα είναι λίγο πιο απλά, καθώς οι περιπτώσεις υπογονιμότητας είναι συνδεδεμένες με την ποιότητα του σπέρματος. Το πρώτο στοιχείο που εξετάζεται είναι η ποσότητα των σπερματοζωαρίων. Ένα φυσιολογικό σπέρμα θα πρέπει να έχει περίπου 20 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά ml.

Ο δεύτερος, αλλά εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι η κινητικότητα. Με άλλα λόγια τα σπερματοζωάρια για να πετύχουν τον στόχο τους δεν πρέπει να είναι νωθρά ή τεμπέλικα ή αυτό που λέγανε παλιότερα "αργοί κολυμβητές". Μια φυσιολογική κινητικότητα είναι γύρω στο 50%, χωρίς αυτό να είναι απόλυτο.


Η ανατομία του σπερματοζωαρίου
Ένας τρίτος παράγοντας που καθορίζει την ποιότητα του σπέρματος είναι η παρουσία άτυπων ή ανώμαλων όπως λέγονται μορφών. Η ανωμαλία μπορεί να αφορά στο κεφάλι, στο σώμα ή στην ουρά του σπερματοζωαρίου. Και εδώ το "επιτρεπόμενο" ποσοστό είναι γύρω στο 50%.

Οποιαδήποτε απόκλιση από τις φυσιολογικές τιμές μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους όπως π.χ. σε ατυχήματα, φλεγμονές, κιρσοκήλη, ή ακόμη και σε έκθεση σε υψηλή θερμοκρασία. Φυσικά μπορεί μια από τις τιμές να είναι έξω από τα φυσιολογικά όρια και το σπέρμα να είναι μια χαρά γόνιμο.

Είδαμε που οφείλεται συνήθως η υπογονιμότητα τόσο στους άνδρες, όσο και στις γυναίκες. Πως αντιμετωπίζεται όμως αυτό το πρόβλημα που ταλαιπωρεί τόσα ζευγάρια; Ποιες μέθοδοι τεχνητής γονιμοποίησης υπάρχουν και ποια μέθοδος ενδείκνυται σε κάθε περίπτωση; Ας δούμε.

Η μέθοδος της σπερματέγχυσης

Σε περίπτωση που η υπογονιμότητα είναι ήπια, όπως συμβαίνει για παράδειγμα σε άνδρες με παράγοντες στο σπέρμα τους λίγο κάτω από το φυσιολογικό ή σε γυναίκες με προβλήματα στη βλέννα που υπάρχει στη μήτρα, τότε η μέθοδος που προτείνεται από τους αρμόδιους γιατρούς είναι η σπερματέγχυση η οποία είναι η λιγότερο παρεμβατική μέθοδος.

Όπως φανερώνει και το όνομα της μεθόδου, το ανδρικό γενετικό υλικό τοποθετείται τεχνητά μέσα στη μήτρα της γυναίκας. Για την ακρίβεια επιλέγονται τα "καλύτερα" σπερματοζωάρια τα οποία εισάγονται στη μήτρα της υποψήφιας μητέρας ανώδυνα με τη βοήθεια ενός καθετήρα.


Υπάρχουν δύο είδη σπερματέγχυσης, η ομόλογη και η ετερόλογη. Η διαφορά τους είναι ότι στην πρώτη περίπτωση χρησιμοποιείται σπέρμα του υποψήφιου πατέρα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση χρησιμοποιείται "ξένο" γενετικό υλικό, δηλαδή σπέρμα από κάποιον ανώνυμο δότη (συνήθως από τράπεζα σπέρματος).

Αν το ζευγάρι δεν πιάσει παιδί μετά από λίγες σπερματεγχύσεις (συνήθως 2-3), οι γιατροί προτείνουν αλλαγή της μεθόδου με κάποια πιο παρεμβατική.

Η μέθοδος της εξωσωματικής γονιμοποίησης

Πρόκειται για την μέθοδο IVF που σημαίνει In-Vitro Fertilization, δηλαδή γονιμοποίηση στο εργαστήριο (σε γυάλινο δοκιμαστικό σωλήνα). Η μέθοδος χρησιμοποιείται για περισσότερα από 40 χρόνια, καθώς η πρώτη επιτυχημένη εγκυμοσύνη με τη μέθοδο αυτή έγινε στην Αγγλία το 1978.


Στη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης στην ουσία καταφεύγουν τα ζευγάρια εκείνα, στα οποία απέτυχαν οι υπόλοιπες μέθοδοι. Δηλαδή με άλλα λόγια το ζευγάρι πρέπει πρώτα να εξαντλήσει όλες τις πιθανότητες πριν καταφύγει στη μέθοδο αυτή για να αποκτήσει παιδιά.

Τα βήματα της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι χοντρικά τα ακόλουθα τρία:

1. Διέγερση των ωοθηκών

Το πρώτο στάδιο μιας εξωσωματικής γονιμοποίησης περιλαμβάνει μια διαδικασία κατά την οποία οι ωοθήκες της υποψήφιας μητέρας διεγείρονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να παράξουν αυξημένο αριθμό ωαρίων (από το ένα που είναι το φυσιολογικό σε κάθε κύκλο της γυναίκας).

Αυτή η διέγερση επιτυγχάνεται με τη χορήγηση στην γυναίκα φαρμάκων και ορμονών. Η σύσταση των φαρμάκων ποικίλει ανάλογα με το πρόβλημα που αντιμετωπίζει κάθε ζευγάρι. Τα φάρμακα αυτά είναι συνήθως υπερβολικά ακριβά, αλλά καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία.


Η αύξηση του αριθμού των ωαρίων που θα κατέβουν με αυτόν τον τρόπο θα βοηθήσει να γονιμοποιηθούν περισσότερα και άρα να αναπτυχθούν περισσότερα έμβρυα στο εργαστήριο. Με αυτόν τον τρόπο θεωρητικά αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχημένης εγκυμοσύνης.

2. Ωοληψία, λήψη σπέρματος και γονιμοποίηση

Κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση τύπου IVF γίνεται λήψη ωαρίων από την υποψήφια μητέρα και σπέρματος από τον υποψήφιο πατέρα. Η ωοληψία γίνεται ανώδυνα με ή χωρίς αναισθησία (συνήθως μέθη) με μια διαδικασία που ονομάζεται παρακέντιση. Τα ωάρια μπαίνουν σε καλλιέργεια μέχρι τη γονιμοποίηση.

Ακολουθεί η λήψη του σπέρματος από τον υποψήφιο πατέρα και κατόπιν η γονιμοποίηση των ωαρίων η οποία γίνεται έξω από το σώμα (για αυτό και η μέθοδος λέγεται εξωσωματική) και συγκεκριμένα στο εργαστήριο κάτω από ιδανικές συνθήκες.

3. Εμβρυομεταφορά ή μεταφορά βλαστοκύστεων

Κατόπιν τα γονιμοποιημένα ωάρια μπαίνουν σε μια καλλιέργεια για να αναπτυχθούν και να γίνουν έμβρυα. Αυτή η διαδικασία κρατάει ορισμένες μέρες, συνήθως από 2 έως 6. Το ακριβές διάστημα που απαιτείται καθορίζεται από τους εκάστοτε ειδικούς γιατρούς.


Μετά την πάροδο αυτού του διαστήματος γίνεται η εμβρυομεταφορά, δηλαδή η μεταφορά των γονιμοποιημένων πλέον ωαρίων μέσα στη μήτρα της υποψήφιας μητέρας. Από εκεί και πέρα χρειάζεται λίγη προσοχή και αναμονή για περίπου 2 εβδομάδες όταν και γίνεται το τεστ εγκυμοσύνης.

Μετά την πέμπτη με έκτη μέρα ζωής του, το έμβρυο ονομάζεται βλαστοκύστη. Οπότε αν η εμβρυομεταφορά γίνει μετά από αυτό το διάστημα λέγεται και μεταφορά βλαστοκύστεων και έχει αποδειχθεί αποτελεσματική, ιδίως σε γυναίκες που είχαν αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής.

Κατάψυξη γενετικού υλικού

Γενικά αποφεύγεται η εμφύτευση πολλών γονιμοποιημένων εμβρύων για την αποφυγή πολύδυμης κύησης (δίδυμα, τρίδυμα, κλπ). Συνήθως, ανάλογα και με την ηλικία της γυναίκας, μεταφέρονται 2 ή 3 έμβρυα ή βλαστοκύστεις.

Αν υπάρχουν περισσότερα έμβρυα, μπορούν να αποθηκευθούν στην κατάψυξη (ο επίσημος όρος είναι κρυοσυντήρηση) για μελλοντική χρήση.

Επίσης στην κατάψυξη μπορεί να μπει και γενετικό υλικό πριν από το στάδιο της γονιμοποίηση (π.χ. ωάρια ή σπέρμα). Αυτό μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο μιας και συχνά παρατηρούνται αυξομειώσεις στην ποιότητα του γενετικού υλικού των ανθρώπων που παρουσιάζουν υπογονιμότητα.

Η μέθοδος μικρογονιμοποίησης ωαρίων (ICSI)

Η μέθοδος της μικρογονιμοποίησης ICSI (Intracytoplasmic Sperm Injection) συχνά αναφέρεται ως ξεχωριστή μέθοδος, αν και στην πράξη πρόκειται για μια μέθοδο η οποία διαφέρει από την IVF μόνο στο στάδιο της γονιμοποίησης.

Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση αυτή η έγχυση των σπερματοζωαρίων γίνεται ενδοκυτταρικά με μια μικρή επέμβαση στο ωάριο. Η επέμβαση γίνεται με εξειδικευμένα εργαλεία μικρής κλίμακας κάτω από ισχυρό μικροσκόπιο.


Η μέθοδος της μικρογονιμοποίησης ωαρίων είναι πολύ χρήσιμη, ιδιαίτερα για περιπτώσεις ζευγαριών των οποίων ο άντρας είχε έντονο πρόβλημα ποιότητας σπέρματος, ποσότητας σπερματοζωαρίων και ιδιαίτερα χαμηλής κινητικότητας.

Επίσης η μέθοδος μπορεί να έχει αποτέλεσμα ακόμη και σε περιπτώσεις που η υπογονιμότητα οφείλεται σε αζωοσπερμία (πλήρη απουσία σπερματοζωαρίων στο σπέρμα), κάτι που στο παρελθόν φάνταζε αδύνατο και η μόνη λύση ήταν η χρήση σπέρματος από κάποιον δότη.

Η υπογονιμότητα είναι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα, πολλές φορές δύσκολο στην αντιμετώπιση του, αλλά όχι άλυτο όπως παλιότερα. Η επιστήμη προχωράει με γρήγορους ρυθμούς και δίνει λύση καθημερινά σε ολοένα και περισσότερα προβλήματα.

Για αυτό πρέπει κανείς να είναι οπλισμένος με υπομονή, να μην χάνει την πίστη του και όλα θα πάνε καλά!



Διαβάστε στη συνέχεια Τι είναι εξωσωματική γονιμοποίηση και γιατί την κάνουμε;